تست اعتیاد یکی از مهم‌ترین آزمایش‌های بدو استخدام است؛ از آن جهت که با استخدام افراد معتاد نه‌تنها راندمان کار کاهش می‌یابد، بلکه بر سلامت و بهداشت فرد نیز تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل قبل از استخدام و حتی در حین کار با مشاهده علایم اعتیاد به فرد، درخواست انجام تست اعتیاد طب کار داده می‌شود. در صورت تایید اعتیاد در آزمایش اعتیاد طب کار فرد مستخدم از ادامه کار بازخواهد ماند. زمان انجام تست‌های اعتیاد در قوانین هر سازمان یا نهاد مشخص شده است. اگرچه برخی از افراد یا کارفرمایان در انجام این آزمایشات کوتاهی می‌کنند؛ اما باید بدانند که سهل‌انگاری در انجام آزمایش نه‌تنها بر جسم و زندگی فرد معتاد تاثیر گذاشته، بلکه بازدهی کار را نیز کاهش خواهد داد.
چه زمانی از تست اعتیاد طب کار استفاده می شود؟
در گذشته آزمایش اعتیاد بیشتر در مراحل قبل از ازدواج کاربرد داشت؛ اما امروزه باتوجه به پایین آمدن سن اعتیاد، به دلایل مختلفی از تست اعتیاد استفاده می‌شود. به‌طور کلی برای موارد زیر آزمایش اعتیاد طب کار را انجام می‌دهند.
- قبل از استخدام: یکی از معاینات قبل از استخدام، تست اعتیاد طب کار بوده که جزء مواردی است که کارفرما برای فرد استخدام شده تعیین می‌کند و با مثبت بودن آن، از پذیرش متقاضی یا کارگر جلوگیری می‌شود.
- مشکوک به علائم اعتیاد: چنانچه فرد در بدو استخدام هیچ‌گونه اعتیادی نداشته؛ اما پس از آن، با مشخص شدن تغییر رفتار یا مشاهده برخی از علائم توسط همکاران، به‌عنوان فرد مشکوک به اعتیاد شناخته شده و کارفرما دستور انجام تست اعتیاد را خواهد داد.
- بعد ار رخ دادن حادثه: در برخی از مواقع حادثه یا تصادف ممکن است در اثر مصرف الکل یا مواد مخدر بیش از اندازه رخ دهد.
- به‌طور اتفاقی: این آزمایش معمولاً بدون هماهنگی و تصادفی از فرد گرفته می‌شود.
- معاینه دوره‌ای: این آزمایش به‌صورت دوره‌ای انجام می‌شود. در برخی از مشاغل به‌دلیل حساسیت زیادی که دارند، هر 6 ماه و برخی دیگر هر یک ساله می‌بایست آزمایش تست اعتیاد انجام گیرد.
- بازگشت دوباره به کار: زمانی که فرد معتاد برای ترک، مدتی از کار بیرون رفته باشد، پس از بازگشت به محیط کار برای ادامه فعالیت، نیاز است تا پاک بودن آن مجدداً با آزمایش اعتیاد ثابت شود.
انواع آزمایش عدم اعتیاد
تست اعتیاد طب کار را می‌توان به روش‌های مختلفی انجام داد. از طریق ادرار، آزمایش خون، بزاق دهان، آزمایش از طریق تنفس، از طریق مو، عرق و… می‌توان تشخیص داد که فرد معتاد است یا خیر. از آنجایی که مواد اعتیادآور بر همه سلول‌های بدن تاثیر خواهند گذاشت؛ از این‌رو هیچ تفاوتی ندارد که از کدام روش استفاده شده یا کدام عضو بدن تست گرفته شود. در انجام معاینات بدو استخدام شغلی نیز می‌توان از یکی از این روش‌ها استفاده کرد.
آزمایش ادرار: از معمولی‌ترین روش تست اعتیاد طب کار، آزمایش ادرار است. در این بررسی وجود هر نوع ماده مخدر در غلضت ادرار مشخص می‌گردد؛ اما دقت آن در تشخیص الکل مصرف شده بسیار کم است. به همین دلیل برای تست الکل از تنفس استفاده می‌شود؛ اما استفاده از ادرار برای تشخیص اعتیاد، دو ایراد دارد. اول آن‌که می‌تواند احتمال دستکاری و تقلب را فراهم سازد و دوم ممکن است اعتیاد در دو یا سه روز قبل را نشان ندهد.
آزمایش تنفس: از این آزمایش در تشخیص اعتیاد به الکل استفاده می‌شود. در این روش یک بالون شیشه‌ای با محتوای بلورهای زرد رنگ وجود دارد. در صورت دمیده شدن و تنفس فرد در این بالون، بلورهای زرد رنگ تغییر رنگ می‌دهند. از این طریق درصد الکل نیز مشخص خواهد شد.
آزمایش خون: این تست از دیگر تست‌های پیشرفته‌تر بوده و در آزمایشگاه انجام می‌شود. با نمونه‌برداری از خون فرد و بررسی روی آن، مقدار ماده اعتیادآور، نوع آن و داروی استفاده شده نیز تشخیص داده خواهد شد. این روش تست اعتیاد طب کار بسیار دقیق و قابل اعتماد است. از آزمایش خون می‌توان برای تشخیص مورفین، متادون، حشیش، شیشه و… نیز استفاده کرد.
موی سر و بزاق: باتوجه به این‌که مواد مخدر روی بدن به‌خصوص مو تاثیر می‌گذارند؛ بنابراین تست مو برای تشخیص اعتیاد بسیار مناسب بوده و از دقت بالاتری برخوردار است. مو در هر ماه به اندازه یک سانتی‌متر رشد می‌کند. پس از گذشت 6 ماه که رشد مو به 6 سانتی‌متر می‌رسد را بهترین زمان انجام تست اعتیاد می‌دانند؛ اما برخی از افراد ممکن است برای رهایی از این تست، موی خود را بتراشند یا کم‌پشت کنند. تست اعتیاد با استفاده از موی سر و بزاق به‌دلیل وجود هزینه زیاد برای بررسی، در ایران انجام نمی‌گیرند.
عرق: در برخی از موارد برای انجام تست اعتیاد طب کار از برچسب‌ها یا پچ‌های پوستی استفاده می‌شود. در این روش، این برچسب‌ها را برای مدتی روی پوست می‌چسبانند. پس از مدتی با مشاهده و بررسی عرق، اعتیاد فرد مشخص خواهد شد.
انواع آزمایش اعتیاد شامل چه مواردی است؟
براساس این‌که کارفرما چه مواردی را در آزمایش تست اعتیاد طب کار در نظر گرفته، تست اعتیاد به دو نوع سه‌گانه و ده‌گانه تقسیم می‌شود. در نوع سه‌گانه موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند.
- مت آمفتامین
- آمفتامین
- مورفین، هروئین، تریاک
و در نوع 10 گانه تست اعتیاد نیز موارد زیر بررسی می‌شوند.
- ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای
- باربیتورات‌ها
- ماریجوانا، حشیش و گل
- مورفین، تریاک، هروئین
- آمفتامین
- متادون
- شیشه
- ترامادول
- بنزودیازپیین‌ها
- بوپرنورفین
سخن پایانی
معمولاً قبل از استخدام در یک سازمان یا نهاد، کارفرما از شما می‌خواهد که تست اعتیاد طب کار را انجام دهید. این آزمایش به شرایط محیط کار یا حساسیت‌های بهداشتی و… بستگی دارد. ممکن است به‌صورت دوره‌ای و در زمان‌های خاصی از سال این تست انجام گیرد. اهمیت این موضوع به حدی است که با مشکوک یا درگیر بودن فرد، ضمن این‌که فرد معتاد به سلامتی خود آسیب می‌رساند، بر عمکرد و راندمان آن سازمان نیز موثر خواهد بود. آزمایش‌های مختلفی جهت تست اعتیاد وجود دارند. رایج‌ترین آن‌ها آزمایش ادرار بوده؛ اما با وجود راحت بودن، خیلی دقیق به نظر نمی‌رسد. بهترین و دقیق‌ترین روش تشخیص اعتیاد، آزمایش خون است که نوع ماده مخدر را نیز تعیین می‌کند. بهتر است با انجام معاینات ادواری طب کار از سلامت خود اطمینان یابید.