پروتز لگن نوعی مفصل مصنوعی است که به منظور جایگزینی مفصل آسیب دیده یا فرسوده لگن به‌کار می‌رود. از این وسیله برای بیمارانی که دچار درد مزمن و محدودیت‌های حرکتی شدید هستند، به‌ویژه به دلیل بیماری‌هایی مانند آرتروز، روماتیسم مفصلی، شکستگی‌های لگن یا نکروز آواسکولار، توصیه می‌شود.
هدف اصلی استفاده از مفصل مصنوعی، کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و بازگرداندن کیفیت زندگی بیمار است. پروتزهای لگن از مواد بسیار مقاوم و سازگار با بدن ساخته می‌شوند و شامل اجزایی همچون ساقه، سر، کاسه و لاینر هستند که با هم یک مفصل جدید و کاربردی را تشکیل می‌دهند.
چه بیمارانی نیاز به پروتز لگن دارند
چندین گروه از بیماران ممکن است نیاز به پروتز مفصل لگن داشته باشند:
بیماران مبتلا به آرتروز
آرتروز یا استئوآرتریت یکی از شایع‌ترین دلایل نیاز به تعویض مفصل لگن است. این بیماری باعث تخریب غضروف مفصل شده و در نتیجه درد شدید و کاهش دامنه حرکت را به دنبال دارد. در موارد پیشرفته، هنگامی که دیگر درمان‌های غیرجراحی مثل دارو، فیزیوتراپی یا تزریق موثر نیست، جراحی پروتز لگن توصیه می‌شود.
بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب مزمن مفاصل می‌شود. این التهاب می‌تواند مفصل لگن را تحت تاثیر قرار داده و منجر به آسیب‌دیدگی و درد شدید شود. در چنین مواردی، تعویض مفصل لگن می‌تواند به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک کند.
افرادی که دچار شکستگی لگن شده‌اند
شکستگی‌های شدید لگن، به ویژه در افراد مسن، ممکن است نیاز به تعویض کامل مفصل داشته باشد. در این شرایط، پروتز لگن به بازگرداندن عملکرد مفصل و پیشگیری از مشکلات بعدی کمک می‌کند.
بیماران مبتلا به نکروز آواسکولار
این بیماری به دلیل کاهش خون‌رسانی به سر استخوان ران (فمور) ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ بافت استخوانی و نیاز به تعویض مفصل شود.
در نهایت، تصمیم برای استفاده از مفصل مصنوعی لگن باید با مشورت پزشک و بر اساس وضعیت کلی بیمار، میزان درد، و میزان محدودیت‌های حرکتی گرفته شود.
پروتز لگن چه ساختمانی دارد
پروتز لگن یا مفصل مصنوعی لگن به منظور جایگزینی مفصل طبیعی لگن طراحی شده و از چندین بخش مجزا تشکیل می‌شود. این اجزا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند عملکرد طبیعی مفصل لگن را شبیه‌سازی کنند و تحمل فشارها و حرکات مختلف بدن را داشته باشند. پروتز لگن معمولاً از مواد بیولوژیکی سازگار با بدن ساخته می‌شود تا از عفونت و پس‌زدن ایمپلنت جلوگیری شود. جراحی که به توسط آن مفصل مصنوعی را در بدن کار میگذارند را جراحی آرتروپلاستی لگن میگویند.
اجزای اصلی پروتز لگن عبارتند از:
ساقه (Stem)
ساقه پروتز بخشی است که در داخل استخوان ران (فمور) قرار می‌گیرد. این بخش از فلزات مقاوم و سازگار با بدن مانند تیتانیوم یا آلیاژهای کبالت-کروم ساخته می‌شود. ساقه در داخل استخوان ران فیکس می‌شود و نقش پشتیبانی و انتقال وزن بدن را بر عهده دارد. این قسمت ممکن است با سیمان مخصوص یا به‌طور طبیعی به استخوان متصل شود.
سر (Head)
سر پروتز بخشی کروی‌شکل است که به بالای ساقه متصل می‌شود و عملکرد سر استخوان ران طبیعی را شبیه‌سازی می‌کند. این بخش معمولاً از مواد سرامیکی یا فلزی ساخته می‌شود که سطحی بسیار صاف و مقاوم دارند. سر پروتز در داخل کاسه‌ی مصنوعی مفصل حرکت می‌کند و به بیمار اجازه می‌دهد که حرکات مختلف لگن را انجام دهد.
کاسه (Acetabular Cup)
کاسه پروتز بخشی است که در داخل استخوان لگن قرار می‌گیرد و جایگزین حفره‌ی طبیعی استخوان لگن (استابولوم) می‌شود. این قسمت نیز معمولاً از فلز یا پلاستیک بسیار مقاوم ساخته می‌شود و سطح داخلی آن معمولاً از پلی‌اتیلن یا سرامیک است که اصطکاک بین سر و کاسه را به حداقل می‌رساند. کاسه پروتز ممکن است با پیچ یا سیمان به استخوان لگن متصل شود.
لاینر (Liner)
لاینر بخشی است که داخل کاسه قرار می‌گیرد و سطح تماس بین سر پروتز و کاسه را ایجاد می‌کند. این لاینر معمولاً از مواد پلی‌اتیلن (پلاستیک مقاوم) یا سرامیک ساخته می‌شود تا حرکات نرم و بدون اصطکاک بین سر و کاسه ممکن شود. انتخاب مواد لاینر به عوامل مختلفی مانند سن بیمار و میزان فعالیت بستگی دارد.
مواد تشکیل‌دهنده پروتز لگن
پروتزهای لگن از مواد مختلفی ساخته می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. به‌طور کلی، سه ماده اصلی در ساخت پروتز لگن به‌کار می‌رود:
فلزات: مانند تیتانیوم، آلیاژ کبالت-کروم
پلی‌اتیلن: نوعی پلاستیک بسیار مقاوم
سرامیک: که سطحی بسیار صاف و مقاوم در برابر سایش دارد
روش کار گذاشتن پروتز لگن
مراحل اصلی کارگذاری مفصل مصنوعی در مفصل ران شامل موارد زیر است:
آماده‌سازی بیمار
پیش از شروع جراحی، بیمار تحت بی‌حسی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد. سپس، بیمار در وضعیت مناسب برای جراحی قرار داده می‌شود تا جراح لگن بتواند به مفصل دسترسی داشته باشد.
برش و دسترسی به مفصل لگن
جراح یک برش در ناحیه‌ی لگن ایجاد می‌کند تا به مفصل آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. اندازه و محل برش بسته به تکنیک جراحی و وضعیت بیمار ممکن است متفاوت باشد. جراح با جدا کردن بافت‌های نرم و ماهیچه‌ها، مفصل لگن را آشکار می‌کند.
برداشتن مفصل آسیب‌دیده
در این مرحله، سر استخوان ران (فمور) و غضروف آسیب‌دیده از مفصل لگن برداشته می‌شود. جراح سر استخوان ران را از جای خود در می‌آورد و بخشی از استخوان ران را برش می‌دهد تا بتواند پروتز ساقه را درون آن قرار دهد. همچنین، بخش آسیب‌دیده از استابولوم (کاسه مفصل لگن) برداشته می‌شود.
جاگذاری پروتز
ابتدا پروتز ساقه در داخل استخوان ران قرار داده می‌شود. سپس، سر مصنوعی به بالای ساقه متصل می‌شود. بعد از آن، کاسه مصنوعی در داخل استخوان لگن جایگذاری شده و لاینر داخل کاسه قرار می‌گیرد. این اجزا به‌طور دقیق در جای خود فیکس می‌شوند.
بستن برش‌ها
پس از اطمینان از جایگذاری صحیح پروتز، جراح برش‌ها را با بخیه یا منگنه‌های جراحی می‌بندد و یک پانسمان روی محل جراحی قرار می‌دهد.
دوره بهبودی
پس از جراحی، بیمار معمولاً نیاز به توان‌بخشی و فیزیوتراپی دارد تا به بازگشت حرکت و قدرت عضلات کمک کند. مدت زمان بهبودی بسته به فرد و نوع جراحی متفاوت است.