مادر طبیعت، دست بخشندهای دارد و هر آنچه که بشر به آن محتاج است، بیمزد و منّت در اختیار وی میگذارد. کند و کاو در دل زمین و آسمان، ما را به عناصر و مواد زیادی رسانده که به بخش مهمی از زندگی ما تبدیل شدهاند و بدون آنها، حیات میسر نخواهد بود. یکی از این عناصر سازنده و مفید، فسفر است که با علامت اختصاری P در جدول عناصر نشان داده میشود و کاربردهای زیادی در صنایع مختلف دارد.
در این مقاله تصمیم داریم به کاربردهای فسفر در صنایع مختلف اشاره کنیم و به فواید بینظیر آن بپردازیم. اگر شما هم کنجکاو شدهاید به خواندن این متن ادامه دهید.
فسفر چیست؟
اگر سنگها و کانیهای معدنی را به درستی کَند و کاو کنید، احتمالاً به رگههای درخشان فسفر برمیخورید. این عنصر به تنهایی در طبیعت وجود ندارد و حتما باید در میان سنگها و کانیها به دنبال آن باشید. یکی از ویژگیهای جالب توجه فسفر این است که به هنگام قرارگیری در معرض اکسیژن، نور خفیفی از خود ساطع میکند.
فسفر در انواع مختلفی مثل فسفر سفید، سیاه و قرمز وجود دارد که هر یک از آنها در صنایع مختلفی به کار میروند. ویژگیهایی مانند واکنش پذیر بودن باعث شده تا این عنصر به بخشی جدایی ناپذیر از صنایعی مثل پزشکی، کشاورزی و حتی تولید مواد غذایی تبدیل شود. در ادامه به شکل خلاصه در مورد خواص و کاربرد فسفر در صنایع مختلف صحبت میکنیم.
کاربرد فسفر در صنایع پزشکی
بدن ما به مقادیر مشخصی از فسفر احتیاج دارد که معمولاً این عنصر از طریق مصرف مواد غذایی به دست میآید. البته بد نیست در کنار مواد غذایی حاوی فسفر، توجه ویژهای هم به مصرف مکملهای این عنصر هم داشته باشیم.
فسفر در علم پزشکی جایگاه به خصوصی دارد؛ چرا که اگر آن را با مواد دیگری مانند کلسیم مصرف کنیم، منجر به بهبود وضعیت استخوانها و درمان بیماریهای ناشی از نرمی استخوان میشود. حتی در مواقعی میتوان از فسفر برای بهبود بیماران کلیوی استفاده کرد.
به طور کلی، علم پزشکی بخش بزرگی از پیشرفتهای خود را مدیون کشف این عنصر مهم بوده است.
کاربرد فسفر در صنایع غذایی
اگر مواد غذایی حاوی فسفر بخورید، احتمالاً نیازی به مصرف مکملهای این عنصر نخواهید داشت و شاید باور آن سخت باشد اما بخش زیادی از مواد خوراکی ما، حاوی فسفر است. میپرسید چرا؟ به دلیل اینکه فسفر از همان ابتدای چرخه تولید محصولات غذایی، حضوری مهم و جدی دارد. مزرعه داران و کشاورزان از این عنصر برای رشد بهتر محصول خود استفاده میکنند؛ چرا که میدانند فسفر منجر به تقویت خاک میشود.
گیاهان برای رشد حداکثری خود به مقادیر فسفر در خاک احتیاج دارند و به محض اینکه ترکیب درستی از این عنصر در خاک وجود داشته باشد، میتوان به محصولی دست پیدا کرد که از هر لحاظ سالم و باکیفیت است. فسفر حتی به شکل میعانات گازی در صنایع غذایی نیز به کار میرود.
دقت داشته باشید که میزان فسفر موجود در خاک باید متعادل باشد؛ چرا که فسفر بیش از حد نیز باعث نابودی گیاهان میشود.
در کنار استفاده از این عنصر برای محصولات گیاهی، نباید فراموش کرد که بخش مهمی از صنعت غذا و دارو به تولید مکملها و ویتامینهای فسفر اختصاص دارد. طبیعی است که برخی از افراد، به شکل طبیعی نتوانند مواد غذایی حاوی فسفر مصرف کنند و یا احتمال دارد که جذب این عنصر توسط بدن آنها، به شکل ناقص و ضعیف انجام شود. در چنین شرایطی باید از مکملهای فسفر استفاده کرد. فراموش نکنید که بدن ما، به هرحال نیازمند این عنصر حیاتی است و بدون آن نمیتواند عملکرد درستی داشته باشد.
کاربرد فسفر در کشاورزی
حتما میدانید که به طور کلی، سه ماده برای رشد گیاهان ضروری هستند: پتاسیم، نیتروژن و فسفر.
برای اینکه گیاهان قادر به فتوسنتز باشند و انرژی موردنیاز برای رشد را به دست آورند، باید فسفر داشته باشند. به همین دلیل، حذف فسفر از چرخه کشاورزی به نابودی گیاهان منجر میشود. فسفر در کشاورزی، کاربردهای زیر را دارد:
- در روند فتوسنتز اثرگذار است و میتواند نور را به انرژی شیمیایی تبدیل کند.
- منجر به رشد گیاه میشود و به شکل مستقیم با رشد ساختارهای سلولی در ارتباط است.
- فسفر میتواند مواد مغذی موجود در خاک را با آب مخلوط کرده و به بخشهای مختلف گیاه برساند.
- این عنصر در سلولها به شکل فسفات عمل میکند و منبع ذخیره سازی انرژی به حساب میآید.
بهترین کودهای کشاورزی بازار، حاوی فسفات هستند که میتواند بهترین مواد موجود در خاک را به گیاه برساند و منجر به رشد آن شود. کشاورزی بدون فسفر، معنا ندارد و نمیتوان آن را از چرخه کشاورزی و تولید محصولات گیاهی حذف کرد.
کاربرد تجاری فسفر
در کنار تمام مزیتهایی که فسفر برای صنایع مختلف دارد، نباید فراموش کرد که این عنصر، کاربردهای تجاری مختلف و متنوعی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
در هر خانهای میتوان جعبههای کوچک کبریت را پیدا کرد اما آیا میدانستید که یکی از عناصر اصلی کبریت، فسفر است؟ در گذشته از فسفر سفید برای ساخت سر کبریت استفاده میشد اما بعد از مشاهده خطرات آن برای مصرف کنندگان، فسفر قرمز را جایگزین کردند.
برخی دیگر از کاربردهای تجاری فسفر شامل موارد زیر است:
- تولید مواد پلاستیکی
- سفیدکاری آلومینیوم و آلیاژهای آلومینیومی
- استفاده در محلولهای پاک کننده و خمیردندان، آفتکش، مواد شوینده و…
- ساخت بمبهای دودزا و آتشزا
- ساخت گلولههای جنگی از فسفر قرمز
- نوشیدنیهای گازدار و لیموناد( با استفاده از اسید فسفریک)
به طور کلی، مصارف تجاری فسفر بسیار متنوع هستند و در هر صنعتی، میتوان نشانی از فسفر پیدا کرد به خصوص آن دسته از صنایعی که با سلامت موجودات زنده مانند انسان و گیاه مرتبط هستند.
سخن پایانی
کاربردهای فسفر به اینجا ختم نمیشود و در صنایع متنوع از اشکال مختلف آن استفاده میکنند. فسفر، علاوه بر کاربردهای صنعتی و تجاری، بخش مهمی از سلامت بدن ما را نیز تامین میکند. به همین دلیل است که شناخت اشکال دقیق آن، بسیار مهم میباشد و میتواند به بهبود عملکرد بدن کمک کند.
طبیعت، سخاوتمندانه این ماده را در اختیار ما گذاشته تا بتوانیم از طریق آن، زندگی خود را بهبود بخشیم و سالمتر باشیم.