برای اینکه بدانیم چگونه میتوانیم از گرمازدگی جلوگیری کنیم، باید در ابتدا با مفهوم گرمازدگی آشنا باشیم. دمای طبیعی انسان 37 تا 37.5 درجه است و تا زمانی که بدن از لحاظ دما در شرایطی قرار داشته باشد که دمای بدن تغییری نکند، هیچ گرمازدگیای به وجود نمیآید؛ اما دقیقا از آن زمانی که آب بدن با سرعت بیشتری از حد طبیعی شروع به تبخیر کند و فرد احساس داغی و گرمای شدیدی را تجربه کند، دمای بدن از 37.5 درجه بالاتر میرود و گرمازدگی شروع میشود. معمولا زمانی که بدن در دمای 40 درجه قرار بگیرد، به صورت قطعی اعلام گرمازدگی میکنند.
چند نوع گرمازدگی داریم؟
در علم پزشکی گرمازدگی را ناشی از کمبود 2 عامل آب و نمک میدانند. درصورتیکه آب بدن بیش از حد طبیعی تبخیر شود و از طریق عرق کردن از دست رود، ما دچار گرمازدگی ناشی از کمبود آب هستیم که سردرد و تشنگی بیش از حد از علائم آن است، اما در صورتیکه علائمی مانند سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ داشته باشیم، قطعا دچار گرمازدگی ناشی از کمبود نمک شدهایم. نکته اینجاست که در صورت توجه نکردن به شرایط و علائمی که بدن از خودش نمایش میدهد، متاسفانه امکان سکته هم وجود دارد.
گرمازدگی چه علائمی دارد؟
- بالا رفتن دمای بدن
- تمایل نداشتن به خوردن غذا و آب
- تپش قلب شدید
- خشکی گلو و لب و احساس تشنگی
- نفسهای کوتاه و پشت سر هم
- احساس درد و سوزش شدید در قسمت پشتی سر و پیشانی
- تعریق شدید در حدی که منجر به خشکی پوست شود
- انقباض شدید عضلات قفسه سینه، پهلو و شکم
- پریدن رنگ صورت
- ایجاد سردرد نبضدار در کنار چشمها
- سرگیجه و عدم توانایی دست و پا برای سرپا ماندن
- قطع تعریق و ایجاد خشکی روی سطح پوست
- تغییر رنگ پوست
- حالت تهوع و استفراغ
- تشنج
- بیهوشی و نبود سطح هوشیاری
- ادرار تیره که نشان دهنده کمبود آب در بخش گوارش است
- احساس خستگی شدید
- اسهال
- احساس گرفتگی قلب و قفسه سینه که به دلیل تنگ شدن دریچه اول معده و در بدترین مراحل خشک شدن رگهای خونی، کاهش حجم آنها و چسبیدن رگها به همدیگر، سکته
به طور قطع تمام علائم بالا برای همه در یک لحظه پیش نمیآید و علائم به صورت تدریجی نمایش داده میشوند. معمولا آخرین سطح از گرمازدگی اسهال، استفراغ، بیهوش شدن و سکته است که با کنترل کردن دمای بدن به راحتی میتوان از رسیدن به آن درجه جلوگیری کرد.
برای جلوگیری از گرمازدگی باید چه کاری انجام داد؟
گرمازدگی شاید به ظاهر ساده باشد، اما در طولانی مدت میتواند عوارض جبران ناپذیری مانند صدمه دیدن کلیه در اثر کمبود آب و سکته و چسبیدگی رگهای خونی در پی داشته باشد، برای همین باید در فصول گرم سال مراقب باشیم تا حد امکان هوای گرم را برای خود قابل تحملتر کنیم.
- خنک کردن سطح پوست داغ شده
- حمام کردن با دوش آب سرد
اولین کاری که باید برای جلوگیری از گرمازدگی انجام دهیم، خنک نگه داشتن مداوم پوست بدن است. اگر در جایی بیرون از منزل قرار داریم و دمای هوا رفته رفته باعث بدتر شدن حال ما میشود، حتما به هر طریقی که شده باید پوست بدن را خنک نگه داریم. اگر امکانات کمی در اختیار داریم، میتوانیم با یک قوطی آب سرد دست و صورت را بشوریم یا پارچهای خیس را روی صورت و دستهایمان قرار دهیم. در ادامه هم اگر شرایط حمام کردن را داریم، هیچ چیزی بهتر از یک دوش آب سرد به ما کمک نخواهد کرد تا از شر گرمازدگی خلاص شویم. فقط باید توجه داشته باشیم که در صورت داشتن سرگیجه شدید، بهتر است تنها نباشیم و به افراد دیگر خبر دهیم که در حال استحمام هستیم یا اگر تنها بودیم، میتوانیم ابتدا فقط سر و صورت را با آب سرد بشوییم، سپس کف پا را درون تشت آب سرد قرار دهیم و مدتی بعد که احساس سرگیجه کاهش پیدا کرد و احساس کردیم که میتوانیم روی پاهایمان بایستیم، به طور کامل زیر دوش آب سرد قرار بگیریم.
- استفاده از بهترین لباس و پوشش مناسب فصول گرم سال
- استفاده از کلاه لبه دار
- استفاده از چتر یا قرار گرفتن در سایه
در فصول گرم سال لازم است تا حداقل با لباسهایی خنک به بیرون برویم. لباسهای رنگ تیره مخصوصا رنگ مشکی، جذب انرژی بیشتری دارند و گرمای محیط را بیشتر از رنگهای خنثی و سرد به خود جذب میکنند، بنابراین بهتر است تا حداقل با لباسهایی با رنگ روشن به بیرون برویم. برای محافظت سر و چشمها هم میتوانیم از عینک آفتابی و کلاه لبهدار استفاده کنیم. اگر هم آفتاب سوزانی در محیط وجود دارد، میتوانیم از چتر استفاده کنیم تا بیشتر در سایه قرار بگیریم.
- نوشیدن آب خنک و استفاده از ترکیب لیمو ترش تازه با آب
قطعا نوشیدن آب اولین راه حلی است که به ذهن همه ما میرسد. برای جلوگیری از گرمازدگی لازم است تا با یک قوطی آب به بیرون از خانه برویم. برای رفع تشنگی شدید هم میتوانیم از ترکیب آب با چند قطره لیمو ترش استفاده کنیم. البته در بعضی موارد هم برای ایجاد تعادل در طعم آب، از مقداری نمک هم میتوانیم استفاده کنیم.
- مصرف میوه و سبزیجات
یکی از بهترین پیشگیریها برای جلوگیری از گرمازده شدن استفاده از میوه و سبزی است. بهتر است از میوههای آبداری مانند خربزه، طالبی، هندوانه و خیار استفاده کنیم.
- ترک نوشیدنیهای شیرین و گازدار
زمانیکه احساس گرمازدگی داریم، بهتر است تا حد ممکن از نوشیدن نوشیدنیهای شیرین دوری کنیم. چسبندگی نوشیدنیهای شیرین در مواقع گرمازدگی به ضرر ماست و بهتر است تا حد امکان آب ساده بنوشیم.
- ورزش در سایه
درست است که ورزش یکی از بهترین روشهای داشتن زندگی سالم است، اما بهتر است تا در روزهای گرم و آفتابی، ورزشهای سبکی را انجام دهیم و تا حد امکان از ورزش کردن در بیرون از خانه پرهیز کنیم.
بهترین کمک برای فرد گرمازده چیست؟
در مرحله اول تا جایی که میتوانید و امکانش وجود دارد، لباسهای تن فرد گرمازده را کاهش دهیم تا هوای بیشتری به سطح پوست او برسد. در مرحله بعدی بهتر است تا آب خنک برای نوشیدن و برای پاشیدن قطرات آن روی صورت و بدن استفاده کنیم. اگر فرد دچار درد در ناحیه قفسه سینه و سر است، بهتر است حتما به این علائم توجه کنیم و با اورژانس تماس بگیریم، چرا که در بهترین حالت احتمال اسهال و استفراغ وجود دارد و در شرایط بدتر، احتمال سکته و پاره شدن مویرگهای خونی در اثر خشکی بیش از حد هم وجود دارد. علاوه بر این در معرض باد خنک قرار گرفتن نیز میتواند به بهبود حال فرد گرما زده شده کمک کند خصوصا در مناطق گرمسیری، در چنین شرایطی باید از وسایل سرمایشی مانند کولر استفاده شود، البته فراموش نکنید کولر نیز باید سرویس و آماده باشد و دارای معایبی مانند تولید باد گرم و دیگر مشکلات نباشد. مشکلاتی مانند باد گرم کلر و یا روشن خاموش و شدن نباشد.
بعد از گرمازدگی چه کارهایی را نباید انجام دهیم؟
اگر خودمان یا فردی گرمازده را نجات دادیم، باید تا زمان بهبودی از خوردن، نوشیدن و انجام یک سری از کارها پرهریز کنیم.
- تا زمان بهبودی با نوشیدن چای خداحافظی کنیم
چای نوشیدنی محبوبی است که ایرانیها حتی در هوای گرم هم از نوشیدن آن دست برنمیدارند، اما چای به دلیل ایجاد غلظت خون و خشکی در مویرگ و پوست، بهتر است تا چندین ساعت بعد از گرمازدگی مصرف نشود.
- خوردن غذای سبک و ساده
اگر گرمازدگی را تازه پشت سر گذاشتهایم، نباید غذای چرب بخوریم. در صورتیکه در طی گرمازدگی سیستم گوارش ما دچار مشکل شده است (برای مثال بالا آوردهایم، اسهال شدهایم یا حتی در قفسه سینه که جایگاه دریچه اول معده است، احساس درد داشتیم)، نباید غذاهایی سرد مانند آب دوغ خیار، ماست و خیار و فستوفود، مرغ و گوشت سفید مانند ماهی مصرف کنیم؛ چرا که مصرف غذای سرد باعث اذیت شدن دریچه اول معده یعنی کاردیا میشود و میتواند منجر به احساس تهوع و استفراغ مجدد شود.
- پرهیز از ادویه و سس تند در غذاها
غذاهای تند و فلفلی را به هیچ عنوان نباید بعد از گرمازدگی مصرف کنیم. فلفل و سایر ادویهها باعث تحریک بدن و ایجاد گرما در پوست میشوند.
- نوشیدن یک لیوان آب نمک
به دلیل اینکه در گرمازدگی آب و نمک زیادی را از بدن از دست میدهیم، بهتر است بعد از گرمازدگی یک لیوان آب با مقدار محدودی نمک در حدی که آب خیلی شور نباشد، بنوشیم. از نوشیدن مایعاتی که دمای گرم یا مزاج گرم دارند مانند قهوه و نوشیدنیهای کافئیندار و نوشیدنیهایی با ترکیب آویشن و زنجبیل و دارچین پرهیز کنیم.
- استفاده از از عرقهای گیاهی با طبع سرد
میتوانیم با نوشیدن یک لیوان ترکیب از عرق کاسنی و شاتره به خنک کردن بدن کمک کنیم. در صورت نبودن عرق گیاهی از ترکیب گلاب و آب یا آب و خاک شیر میتوانیم استفاده کنیم.