علت و درمان رفلاکس و سوزش معده

اگر به‌طور مداوم علائمی مانند سوزش سر دل، بازگشت غذا به دهان یا گلو و مزه تلخ در دهان را تجربه می‌کنید، ممکن است دچار رفلاکس باشید. در این مطلب قصد داریم درباره سوزش معده، رفلاکس و علائم آن صحبت کرده و بررسی کنیم چه روش‌هایی برای درمان این بیماری وجود دارد.

رفلاکس معده چیست؟

رفلاکس معده یا رفلاکس اسید شرایطی است که در آن اسید و سایر محتویات معده از طریق دریچه پایینی مری (LES) به مری یا دهان بازمی‌گردند. دریچه پایینی مری یک دریچه عضلانی حلقوی است که در انتهای مری و ابتدای معده قرار دارد. هنگام باز شدن این دریچه، غذای بلعیده‌شده از انتهای مری وارد معده می‌گردد. پس از ورود غذا به معده، این دریچه بسته می‌شود تا از بازگشت غذا به مری جلوگیری کند. اگر این دریچه ضعیف یا آسیب‌دیده باشد، ممکن است به‌درستی عمل نکند و منجر به رفلاکس شود.

بروز رفلاکس گاه به گاه در همه افراد طبیعی است و می‌تواند در نوزادان سالم، کودکان و بزرگسالان در دوره‌های کوتاه، به ویژه پس از خوردن یک وعده غذایی بزرگ، رخ دهد. در این حالت، رفلاکس علائم یا عوارض آزاردهنده‌ای ایجاد نمی‌کند و ممکن است فقط منجر به سوزش معده شود. اما اگر رفلاکس اسید باعث بروز علائم یا آسیب‌های آزاردهنده شود، پزشکان آن را بیماری رفلاکس به مری (GERD) می‌نامند.

علائم رفلاکس معده

علائم رفلاکس شامل موارد زیر می‌شود:

1. سوزش معده: احساس سوزش در قفسه سینه، معمولا پس از غذا خوردن و در شب

2. بازگشت غذا یا مایعات به دهان: احساس بازگشت محتویات معده به دهان یا گلو

3. مزه تلخ یا اسیدی در دهان

4. درد در قفسه سینه: به‌خصوص پس از غذا خوردن یا هنگام دراز کشیدن

5. مشکل در بلعیدن

6. گلودرد یا خشکی گلو

7. سرفه‌های مزمن

8. حالت تهوع

9. خشونت صدا

10. احساس گیر کردن غذا در گلو

این علائم ممکن است در شدت و فراوانی متفاوت باشند و در صورت تداوم یا تشدید، نیاز به مشورت با پزشک دارند.

علت ابتلا به رفلاکس معده

همانطور که گفتیم رفلاکس یا سوزش معده زمانی رخ می‌دهد که اسید معده و محتویات دیگر معده به مری برمی‌گردند. عوامل متعددی می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.

1. ضعف یا آسیب‌دیدگی دریچه پایینی مری (LES)

دریچه LES معمولا پس از ورود غذا به معده بسته می‌شود تا از بازگشت محتویات معده به مری جلوگیری کند. اما اگر این دریچه ضعیف یا آسیب‌دیده باشد، به‌درستی بسته نمی‌شود و اسید معده به مری بازمی‌گردد.

2. فشار داخل شکم

افزایش فشار درون شکم می‌تواند باعث باز شدن دریچه LES شود. این افزایش فشار ممکن است به دلیل عوامل مختلفی همچون بارداری، چاقی، لباس‌های تنگ یا خوردن وعده‌های غذایی بزرگ باشد. به همین دلیل است که بسیاری از زنان باردار یا افراد چاق مدام دچار سوزش معده می‌شوند.

3. بیرون زدگی معده به سمت مری (هیاتوس هرنیا)

این شرایط زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده از طریق دیافراگم به سمت قفسه سینه بیرون می‌زند. این وضعیت می‌تواند فشار روی LES را کاهش دهد و باعث رفلاکس یا سوزش معده شود.

4. مصرف غذاها و نوشیدنی‌های خاص

برخی غذاها و نوشیدنی‌ها مانند شکلات، نعناع، غذاهای چرب و سرخ شده، سیر، پیاز، نوشابه‌های گازدار، قهوه و الکل می‌توانند LES را ضعیف کنند و یا باعث افزایش تولید اسید معده شوند. در نتیجه چنین شرایطی، رفلاکس یا سوزش معده اتفاق می‌افتد.

5. عادات غذایی نادرست

خوردن وعده‌های غذایی بزرگ، خوردن غذا قبل از خواب، دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا خوردن و خوردن سریع غذا می‌تواند احتمال رفلاکس را افزایش دهد.

6. مصرف برخی داروها

برخی داروها مانند آسپیرین، ایبوپروفن، برخی داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد بارداری خوراکی و برخی داروهای فشار خون می‌توانند باعث افزایش سوزش معده شوند.

7. سیگار کشیدن

نیکوتین موجود در سیگار هم یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند LES را ضعیف کند و تولید اسید معده را افزایش دهد. در نتیجه افزایش اسید معده، رفلاکس اتفاق می‌افتد.

8. شرایط پزشکی خاص

برخی شرایط پزشکی مانند دیابت، اسکلرودرمی و تاخیر در تخلیه معده (گاستروپارزی) می‌توانند باعث افزایش احتمال رفلاکس شوند.

توجه به این عوامل و مدیریت آن‌ها می‌تواند به کاهش علائم رفلاکس معده کمک کند. در صورت تداوم علائم، مشاوره با پزشک و در نظر گرفتن درمان‌های دارویی یا تغییر در سبک زندگی ضروری است.

روش‌های تشخیص رفلاکس معده

تشخیص ریفلاکس معده به مری (GERD) می‌تواند باتوجه‌به علائم کلاسیک آن مانند سوزش سردل و بازگشت اسید و غذا به گلو یا دهان، انجام شود. با این حال، در برخی موارد نیاز به انجام آزمایش‌های تشخیصی بیشتری است. در ادامه، روش‌های تشخیص ریفلاکس معده به مری را به تفصیل توضیح می‌دهیم.

تشخیص بالینی

اگر علائم کلاسیک ریفلاکس معده به مری (سوزش سردل یا بازگشت اسید و غذای هضم‌نشده به گلو یا دهان) را داشته باشیم، پزشک ممکن است تنها بر اساس این علائم، ابتلا به این بیماری را تشخیص دهد. در مواردی که این علائم وجود ندارند یا علائم نگران‌کننده دیگری بروز می‌کنند، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری توصیه کند.

آندوسکوپی فوقانی

آندوسکوپی فوقانی یکی از اصلی‌ترین روش‌های تشخیصی رفلاکس و سوزش معده است. در این آزمایش، یک لوله کوچک و انعطاف‌پذیر که دارای یک منبع نور و دوربین است، به داخل مری، معده و روده کوچک منتقل می‌شود. این ابزار به پزشک اجازه می‌دهد که به‌طور مستقیم دستگاه گوارش فوقانی را بررسی کند و آسیب‌های احتمالی به پوشش دستگاه گوارش را مشاهده نماید. این آزمایش می‌تواند وجود التهابات، زخم‌ها، باریک‌شدگی‌ها و سایر مشکلات را تشخیص دهد.

بررسی pH مری

بررسی pH مری برای اندازه‌گیری مقدار اسید در مری انجام می‌شود. در این آزمایش، یک قطعه کوچک pH سنج به مری فرستاده می‌شود تا میزان ورود اسید معده به مری را در طول یک دوره زمانی (معمولا 24 ساعت) ثبت کند. این قطعه ممکن است به یک مانیتور کوچک متصل شود که اطلاعات را ثبت می‌کند. این آزمایش به تشخیص دقیق‌تر رفلاکس اسید کمک می‌کند.

فشارسنجی مری

فشارسنجی مری برای اندازه‌گیری فشار انقباضات عضله‌های مری و عملکرد دریچه پایینی مری (LES) استفاده می‌شود. در این آزمایش، یک لوله انعطاف‌پذیر از طریق بینی به مری فرستاده می‌شود و فشارهای ناشی از انقباضات عضله مری ثبت می‌شود. این آزمایش به تعیین این‌که آیا LES به درستی کار می‌کند یا خیر، کمک می‌کند.

آزمایش‌های تکمیلی

در برخی موارد خاص، ممکن است برای تشخیص رفلاکس و سوزش معده پزشک آزمایش‌های تکمیلی دیگری را درخواست کند. پزشک با بررسی کامل تاریخچه پزشکی بیمار و ارزیابی علائم او، می‌تواند تصمیم بگیرد که کدام یک از آزمایش‌های تشخیصی مورد نیاز است. در مواردی که علائم ریفلاکس معده به مری با درمان‌های معمول بهبود نمی‌یابند یا علائم نگران‌کننده‌ای مانند کاهش وزن غیرقابل توضیح، خونریزی یا درد شدید قفسه سینه وجود دارد، انجام آزمایش‌های تشخیصی ضروری می‌شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:

بررسی اشعه ایکس با بلع باریوم: بیمار یک مایع کنتراست به نام باریوم را می‌نوشد و سپس از دستگاه گوارش عکس‌برداری می‌شود. این آزمایش می‌تواند ناهنجاری‌های ساختاری در مری، معده و دوازدهه را نشان دهد.

سینتی‌گرافی معده: این آزمایش شامل نوشیدن یک ماده رادیواکتیو کم‌خطر و سپس عکس‌برداری از معده و مری برای بررسی تأخیر در تخلیه معده است.

در نهایت، انتخاب روش‌های تشخیصی به نظر پزشک و شرایط خاص بیمار بستگی دارد. این آزمایش‌ها به تعیین دقیق‌تر تشخیص و تدوین برنامه درمانی مناسب کمک می‌کنند.

روش‌های پیشگیری از رفلاکس معده

برای کاهش علائم و پیشگیری از رفلاکس و سوزش معده، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

1. کاهش وزن (در صورت اضافه‌وزن داشتن)

افزایش وزن می‌تواند فشار بیشتری به دریچه پایینی مری (LES) وارد کند و ریزش اسید معده را تسهیل کند. بنابراین، کاهش وزن می‌تواند به بهبود علائم رفلاکس و سوزش کمک کند.

2. بالا بردن سر تخت

اگر هنگام خواب، سر و شانه‌ها بالاتر از معده قرار بگیرند، این عمل می‌تواند به پیشگیری از ریزش اسید کمک کند. این کار باعث می‌شود اسید معده به سمت بالا حرکت نکند و علائم رفلاکس کاهش یابد.

3. پرهیز از غذاهای تحریک‌کننده ریفلاکس

از غذاهایی که ممکن است علائم سوزش معده را تشدید کنند مانند قهوه، شکلات، نعناع و غذاهای چرب پرهیز کنید. به جای آن، از مواد خنک و کم چرب استفاده کنید.

4. ترک سیگار

همان‌طور که گفتیم، سیگار می‌تواند علائم ریفلاکس را تشدید کند. سیگار باعث کاهش تولید بزاق می‌شود و فشار در LES را افزایش می‌دهد. بنابراین، ترک سیگار می‌تواند به بهبود علائم ریفلاکس کمک کند.

5. اجتناب از خوردن وعده‌های غذایی قبل از خواب

خوردن غذا قبل از خواب می‌تواند ریزش اسید را تسهیل کند. بنابراین، بهتر است دو تا سه ساعت قبل از خواب از خوردن وعده‌های غذایی پرهیز کنید.

6. پوشیدن لباس‌های راحت و تنگ نکردن زیاد ناحیه معده

لباس‌های تنگ می‌توانند فشار بیشتری به ناحیه معده وارد کنند و علائم رفلاکس و سوزش معده را افزایش دهند. بنابراین، از لباس‌های راحت و آزاد استفاده کنید.

روش‌های دیگر برای پیشگیری سوزش معده

مصرف غذاهای کوچک و مکرر به جای وعده‌های بزرگ.

خوردن غذاها با آرامش و کم‌شتاب.

تمرینات ورزشی منظم و خنک.

کنترل استرس و اضطراب.

البته در صورت بروز علائم شدید ریفلاکس معده به مری، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک ممکن است برای شما راهکارهای دیگری از جمله دارو و قرص‌های سوزش معده یا درمان‌های دیگر نظیر آندوسکوپی را توصیه کند. رژیم غذایی و تغییرات سبک زندگی باید با توصیه و مشورت پزشکی انجام شود تا بهترین نتیجه را برای کنترل و مدیریت علائم رفلاکس داشته باشید.

درمان رفلاکس معده

رفلاکس به مری یا Gastroesophageal Reflux Disease می‌تواند با استفاده از داروها و قرص سوزش معده کنترل شود. داروها عمدتا به کاهش تولید یا مسدود کردن اسید معده کمک می‌کنند و شامل آنتی‌اسیدها، مسدود کننده‌های گیرنده‌ هیستامین (H2 blockers) و مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) هستند. هر کدام از این داروها به روش متفاوتی اسید معده را کاهش می‌دهند:

1. آنتی‌اسیدها: آنتی‌اسیدها اسید معده را نیترات می‌کنند و برای درمان علائم خفیف رفلاکس و سوزش معده مناسب هستند. از جمله این داروها می‌توان به آنتاکید و میلانتاکس اشاره کرد.

2. مسدود کننده‌های گیرنده‌ هیستامین (H2 blockers): این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین در سلول‌های معده، اسید معده را کاهش می‌دهند و در نتیجه باعث بهبود رفلاکس و سوزش معده می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به رانیتیدین (Zantac) و فاموتیدین (Pepcid) اشاره کرد.

3. مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs): این داروها اسید معده را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهند، از جمله اسیدهای HCL معده را. آنها با مهار کردن پمپ پروتون که این اسیدها را ترشح می‌کنند، عمل می‌کنند و باعث کاهش علائم رفلاکس می‌شوند. از جمله این داروها می‌توان به امپرازول (Prilosec)، لانزوپرازول (Prevacid) و اسومپرازول (Nexium) اشاره کرد.

توصیه‌های کلی برای درمان رفلاکس معده

قبل از شروع هرگونه درمان دارویی یا تغییرات رژیم غذایی، با پزشک خود مشورت کنید.

ممکن است نیاز به استفاده همزمان از چندین دارو داشته باشید یا پزشک شما بخواهد آزمایش‌های تشخیصی بیشتری انجام دهید.

با توجه به شدت علائم و وضعیت شخصی شما، پزشک ممکن است ترکیبات مختلفی از داروها و تغییرات سبک زندگی را برای کنترل و مدیریت رفلاکس شما توصیه کند. همچنین، در صورت بروز علائم شدید یا عدم بهبود با درمان‌های معمول، ممکن است نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر مثل جراحی یا روش‌های دیگر باشد که پزشک شما می‌تواند راهنمایی کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر همراه با سوزش معده، یک یا چند مورد از علائم زیر را مشاهده کردید، بهتر است برای بررسی و معاینه بیشتر به پزشک مراجعه کنید:

1. درد یا مشکل در بلعیدن (مثلا احساس کنیم غذا در گلو گیر کرده است).

2. کم شدن اشتها بدون دلیل مشخص و کم شدن وزن.

3. درد قفسه سینه.

4. احساس خفگی.

5. خونریزی در دستگاه گوارش مانند خون در استفراغ، استفراغ تیره رنگ یا مدفوع سیاه.

6. استفراغ مداوم.

7. در سنین بالاتر از ۶۰ سال، درد معده جدید.

جمع‌بندی

رفلاکس یک وضعیت است که طی آن محتویات معده به بالا برمی‌گردد که باعث بروز سوزش معده، درد قفسه سینه و علائم دیگر می‌شود. روش‌های درمان شامل تغییر سبک زندگی (مانند تغییرات در رژیم غذایی و شیوه‌های خوردن)، دارودرمانی و در موارد خاص جراحی هستند. مشاوره با پزشک برای تشخیص دقیق و انتخاب روش مناسب درمانی ضروری است.

منابع

https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/acid-reflux-ger-gerd-adults/treatment

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gerd/diagnosis-treatment/drc-20361959